Door Mary Biles op 6 april 2022
Het is al lang bekend dat de huidige medicatie en behandelingen bij psychische aandoeningen sterk ondermaats zijn. En dat geldt zeker voor bipolaire stoornis (BD), een slopende aandoening waarbij de stemming van de patiënt oncontroleerbaar heen en weer gaat tussen manische episoden en diepe depressies. Voor velen wordt het bestaan alleen al ondraaglijk, en tussen de 25-60% doet op enig moment in hun leven een zelfmoordpoging. De meeste BD-patiënten krijgen een cocktail van medicijnen voorgeschreven, waaronder stemmingsstabilisatoren zoals lithium, antidepressiva, antipsychotica, angstremmers, anti-epileptica en slaapmiddelen, waardoor ze vaak zo verslaafd zijn dat ze niet meer kunnen functioneren. Negenentachtig procent van de BD-patiënten geeft aan ernstige beperkingen te ondervinden als gevolg van hun aandoening (en ongetwijfeld hun medicatie), meer dan bij welke andere geestelijke gezondheidsstoornis
dan ook. Zelfmedicatie met cannabis en/of alcohol komt dan ook vaak voor, hoewel het universeel wordt ontmoedigd door gezondheidswerkers. Van de artsen die regelmatig cannabis voorschrijven voor andere gezondheidsproblemen, zoals angst en depressie, laten de meesten de cannabisplant links liggen als het gaat om bipolaire stoornissen, vanwege het risico op verergering van manische episoden en het verband met een verhoogd risico op psychose. Toch meldt anekdotisch bewijs van zowel patiënten als enkele baanbrekende artsen enkele levenveranderende voordelen van CBD-rijke cannabis, waaronder stemmingsstabilisatie, de heilige graal in de symptoombestrijding van bipolaire stoornis.
WAT IS BIPOLAIRE STOORNIS?
Bipolaire stoornis, vroeger manische depressie genoemd, manifesteert zich vaak in de adolescentie, hoewel het op elk moment kan optreden, en treft bijna 3% van de
Amerikaanse bevolking. Gemiddeld kan het 8 jaar duren voordat na een eerste episode een officiële diagnose wordt gesteld, waarbij jongere patiënten soms ten onrechte ADHD als diagnose krijgen. Wanneer de diagnose echter uiteindelijk wordt gesteld, wordt deze gewoonlijk geclassificeerd als bipolaire stoornis type I, waarbij één manische episode wordt voorafgegaan of gevolgd door hypomane of depressieve episoden, waaronder in sommige gevallen een psychose; of bipolaire stoornis type II, waarbij patiënten één depressieve episode en ten minste één hypomane episode hebben doorgemaakt, maar nooit een volledige manische episode. Vanwege de complexe aard van de bipolaire stoornis krijgen patiënten meerdere geneesmiddelen voorgeschreven, waarvan sommige bepaalde symptomen juist kunnen verergeren en hen als zombies kunnen laten voelen.
BIPOLAIRE STOORNIS, DOPAMINE & HET ENDOCANNABINOÏDE SYSTEEM
Waarom BD zich ontwikkelt wordt niet volledig begrepen. Eén algemeen aanvaarde theorie suggereert echter dat een verstoring van het dopaminerge systeem een rol zou kunnen spelen, waarbij een overmatige dopaminetransmissie bijdraagt aan de manische fase en verhoogde dopamine-transporterniveaus leiden tot een verminderde dopaminerge functie en depressie. Dopamine is een klasse van neurotransmitters die een rol speelt bij genot, motivatie en leren. Wetenschappers zijn het er algemeen over eens dat het endocannabinoïde systeem als een meesterregulator fungeert, die de homeostase in de neurologische activiteit in het gehele lichaam handhaaft. Dit houdt onder meer in dat het optreedt als een ‘belangrijk filter’ voor inkomende input, dat plaatselijk in de middenhersenen werkt en vormgeeft hoe informatie wordt doorgegeven aan dopamineneuronen. Hoewel het niet duidelijk is of een soort ontregeling binnen het endocannabinoïde systeem een oorzakelijk verband heeft met BD, suggereren de auteurs van het artikel, “Endocannabinoid Modulation of Dopamine Neurotransmission” “op endocannabinoïden gebaseerde therapieën als waardevolle behandelingen voor aandoeningen die geassocieerd worden met een afwijkende DA-functie”. Terzijde: CBD is een gedeeltelijke agonist [activator] van de dopamine D2 receptoren, wat volgens
onderzoekers gedeeltelijk de anti-psychotische werking zou kunnen verklaren. Een andere lijn van onderzoek, beschreven in het 2019 paper ‘Bipolar Disorder and the Endocannabinoid System’, is gebaseerd op de veronderstelling dat ontsteking een rol speelt bij veel stemmingsstoornissen, waaronder BD, en suggereert dat CB2 cannabinoïde receptoren, waarvan wordt aangenomen dat ze een immunomodulerende werking hebben, een therapeutisch doelwit zouden kunnen zijn voor het beheersen van BD symptomen. Studies tonen aan dat verhoogde niveaus van bepaalde inflammatoire pro-cytokines aanwezig zijn in de manische fase en de depressieve fases van BD en normaliseren wanneer de patiënten teruggekeerd zijn naar een neutrale fase. De onderzoekers stellen dus dat het verminderen van de ontsteking door de CB2- receptoren aan te pakken en selectieve CB1-receptorantagonisten te gebruiken, “kan leiden tot opmerkelijke vooruitgang met betrekking tot farmacotherapie van BD gebaseerd op modulatie van het ECS, en deze benadering biedt een gloednieuwe behandelingsstrategie om het arsenaal dat beschikbaar is om BD farmacologisch te
behandelen, uit te breiden”.
HET VERHAAL VAN EEN PATIËNT
Diane Green, 62, uit Rocklin, Californië, begon symptomen van een bipolaire stoornis te vertonen toen ze 15 was. Het zou echter meer dan twintig jaar duren voordat ze uiteindelijk een juiste diagnose kreeg. Het meeste van wat Diane dierbaar was in haar leven is vernietigd door BD; haar opleiding, haar relatie met haar familie, haar huwelijken, en haar carrière als verpleegster. “Het enige dat ik weet is dat ik bipolair ben en medicijnen gebruik,” zegt ze. “Het raakt elk deel van het leven… het neemt alles weg.” Voordat ze op haar 38e de diagnose kreeg, gebruikte Diane zelfmedicatie met alcohol en af en toe cannabis om haar onrust te kalmeren. Haar gewelddadige uitbarstingen, agitatie en depressie gingen echter onverminderd door, waardoor Diane wanhopig op zoek ging naar hulp. “Een keer heb ik de politie gebeld,” herinnert ze zich. “Ze kwamen langs en ik smeekte hem: ‘Breng me alsjeblieft naar de psychiatrische inrichting.’ Hij vroeg me of ik dronk, en ik zei ja. En hij zei: ‘Nou, ze zullen je niet meenemen, en ik herinner me dat ik toch in
zijn auto stapte. De diagnose bipolaire stoornis was in veel opzichten een opluchting, maar luidde ook een nieuwe fase in haar leven in: het omgaan met de bijwerkingen van de verschillende medicijnen die ze voorgeschreven kreeg. “De medicatie is een nachtmerrie op zich,” zegt Diane, “de bijwerkingen waren schokkend. De mist waar ik in zat, het was verschrikkelijk.” In feite, volgens Diane, in plaats van haar depressieve episodes te verbeteren, maakte de medicatie ze eigenlijk erger. “Toen ze me eenmaal aan de medicijnen hadden gezet, was ik zo depressief dat ik nauwelijks nog uit bed kon komen,” herinnert ze zich. “Het stopte de aanvallen nooit… maar het hielp om de scherpe kantjes eraf te halen. Dus, ik moest nog steeds door de
cycli gaan, manisch depressief en snelle cycli. ”
CBD BIEDT REDDING
Het was in een van haar wanhopige dieptepunten dat Diane besloot om CBD-olie te proberen. “Ongeveer 45 minuten later merkte ik gewoon dat ik rustiger was,” zegt Diane. “Ik ben meer ontspannen. Iets voelde beter denk ik, omdat ik niet depressief was.” Dolblij met de resultaten begon Diane elke dag CBD te nemen, om uiteindelijk na verloop van tijd voorzichtig van haar medicijnen af te komen (een proces dat het beste ondernomen kan worden met begeleiding van een gezondheidsdeskundige). Bevrijd van hun slopende bijwerkingen, kon Diane eindelijk weer van haar leven gaan genieten. “Ik herinner me gewoon de verwondering van de ochtenden met een heldere geest en het gaan wandelen en gewoon de lucht voelen en naar de natuur kijken,” herinnert ze zich liefdevol. “En het werd zo waardevol voor mij om een heldere geest te hebben. Ik heb het gevoel dat het gewoon in evenwicht is, zodat ik echt geen symptomen heb. Soms vergeet ik dat ik bipolair ben.” Diane heeft wat geëxperimenteerd met verschillende CBD-producten om de juiste therapeutische plek te vinden. Maar het is interessant dat voor haar, in plaats van CBD- rijke cannabis van de hele plant, het twee keer per dag innemen van 33 mg CBD-isolaat het beste heeft gewerkt om haar symptomen te beheersen. Na een leven dat werd gedomineerd door haar bipolaire stoornis, wenste Diane dat ze CBD eerder had gevonden. “Ik denk aan die hoop en dromen omdat ik een carrière wilde, ik was enthousiast over het leven op de universiteit en over trouwen op een dag en het hebben van de perfecte kinderen in het perfecte huis… En dat wordt allemaal langzaam weggenomen. Dat gebeurt gewoon… Ik denk niet dat ik met CBD ooit invalide had hoeven worden.”
DE ERVARING VAN EEN ARTS
Holistisch arts Deborah Malka MD heeft in de loop der jaren een aantal patiënten met een bipolaire stoornis gezien. Zij is zelfs een van de weinige artsen wereldwijd die bereid is medicinale cannabis aan te bevelen om de symptomen van bipolaire stoornis te helpen beheersen. In haar boek “Medicinal Cannabis: Pearls for Clinical Practice’ deelt Malka een aantal casestudies van bipolaire patiënten die gunstig hebben gereageerd op CBD-rijke cannabis, en in een gesprek met Project CBD onthult ze waarom het behandelen van bipolaire stoornis met cannabis niet alleen gaat over het afwisselen van CBD en THC om de manische en depressieve cycli te beheersen. “Ik had ongeveer 10 patiënten met een bipolaire stoornis,” zegt Malka, “en wat ik ontdekte is dat de meesten van hen het beste reageerden op een soort CBD als een voortdurende stemmingsstabilisator, om eigenlijk de ups en downs te voorkomen. Volgens Dr. Malka is het niet zo schokkend dat CBD stemmingsstabiliserende effecten heeft, omdat CBD bewezen anticonvulsieve effecten heeft, en anticonvulsiva vaak worden voorgeschreven bij bipolaire stoornissen als aanvulling op medicijnen
zoals Lithium. “Ik geloof dat de anticonvulsieve eigenschappen van CBD eigenlijk van nature van invloed zijn op de labiliteit van de serotonine, waarschijnlijk van dopamine, en eigenlijk de bipolaire stoornispatiënten afvlakken naar een gematigder bereik.” Maar voor Malka is CBD niet het einde van het verhaal. Ze vindt het belangrijk om te benadrukken hoe verbindingen in de cannabisplant meerdere therapeutische sleutels in handen hebben voor de complexe bipolaire symptomen die een veelheid aan farmaceutische medicijnen niet onder controle krijgt – zonder de afschuwelijke bijwerkingen. In Malka’s ervaring spelen terpenen een sleutelrol bij het beheersen van cyclische episoden en zij geeft de voorkeur aan myrceen om kalmte te bevorderen en de slaap te verbeteren tijdens manische fasen en alfa pinene en/of limoneen om patiënten op te peppen wanneer ze in een depressie terechtkomen.
VOORZICHTIGHEID MET THC
Ze zal zich wenden tot THC-chemovars die myrceen bevatten om de slaap te reguleren, die vaak verstoord is bij bipolaire stoornis, maar beveelt THC niet aan wanneer patiënten manisch zijn of zelfmoordgedachten hebben. “Als iemand te veel stimulerende THC-rijke cannabis gebruikt, want dat is wat je zou willen gebruiken als je suïcidaal bent en in een zeer lage stemming,” legt Malka uit, “verandert het je perceptie naar een plaats waar je redeneringen overslaat en je gewoon gedesoriënteerd raakt, vooral als je niet gewend bent aan cannabis. Te veel THC kan zelfs een psychotische ervaring opwekken. Dus, dat willen we niet.” Om een verergering van de symptomen te voorkomen, raadt Malka bipolaire patiënten aan professionele hulp te zoeken bij een ervaren arts voordat ze cannabis proberen om hun stemmingswisselingen te beheersen. “Het is echt niet veilig als je een naïeve patiënt bent,” benadrukt ze. “Te veel THC is niet veilig, vooral als je een stemmingsstoornis hebt. Doe dat alsjeblieft niet. Zoek professionele hulp.”
VOORLOPIGE KLINISCHE STUDIES
Met de buzz rond de therapeutische toepassing van CBD bij een aantal stemmingsstoornissen, waaronder als een antipsychotische behandeling bij schizofrenie, is het geen verrassing dat een voorlopige klinische studie onderzoekt of de verbinding ook effectief zou kunnen zijn bij bipolaire stoornis. Dit ondanks enkele eerdere onderzoeken die slechts zwak bewijs vonden dat CBD effectief was voor BD. Tot nu toe zijn er helaas geen definitieve resultaten te melden. Eén kleine Braziliaanse studie, die voortijdig werd beëindigd vanwege COVID, gaf 36 bipolaire patiënten gedurende twaalf weken 150-300 mg CBD of een placebo, om na te gaan of hun depressie- en angstsymptomen verbeterden, en ook om ontstekingsbiomarkers te meten. Hoewel de studie vroegtijdig werd stopgezet, hebben de onderzoekers de resultaten toch kunnen indienen bij een tijdschrift, in afwachting van een beoordeling en
hopelijk een toekomstige publicatie.
Een andere klinische studie die momenteel rekruteert in San Diego, zal de toediening van een eenmalige dosis van 600mg Epidiolex (farmaceutische CBD) vergelijken met 5mg dronabinol (synthetische THC) en een placebo op 144 bipolaire deelnemers om hun effecten te beoordelen op “cognitieve domeinen die relevant zijn voor bipolaire stoornis, bv, opwinding, besluitvorming, cognitieve controle, inhibitie, en temporele perceptie (gevoel voor timing),” alsmede het meten van anandamide, een endocannabinoïde en homovanillinezuur, een marker van dopamine activiteit in de hersenen. Het doel van de studie lijkt echter niet zozeer te zijn cannabinoïden als potentiële behandeling voor bipolaire stoornis, maar veeleer te begrijpen waarom veel patiënten met BD ook lijden aan middelenmisbruik. Het lijkt er dus op dat het stigma tegen cannabis en bipolaire stoornis onder gezondheidswerkers ingebakken blijft, en dat er meer klinische onderzoeken nodig zijn voordat het voorschrijven van CBD-rijke cannabis of gewoon oude CBD gemakkelijk geaccepteerd zal worden door geestelijk verzorgers en psychiaters.
Bronnen:
1. Danielle M Novick et al. Suicide attempts in bipolar I and bipolar II disorder: a review and meta-analysis of the evidence. Bipolar Disord. 2010 Feb; 12(1): 1–9.
2. National Institute of Mental Health. Bipolar Disorder.
3. Glenn E Hunt et al. Prevalence of comorbid bipolar and substance use disorders in clinical settings, 1990-2015: Systematic review and meta-analysis. J Affect Disord 2016 Dec;206:331-349.
4. Deepak Cyril D’Souza et al. Cannabinoids and Psychosis. Curr Pharm Des 2016;22(42):6380-6391.
5. Boseok Cha et al. Polarity of the First Episode and Time to Diagnosis of Bipolar I Disorder. Psychiatry Investig. 2009 Jun; 6(2): 96–101.
6. Jagan K Chilakamarri et al. Misdiagnosis of bipolar disorder in children and adolescents: a comparison with ADHD and major depressive disorder. Ann Clin Psychiatry 2011 Feb;23(1):25-9
7. A H Ashok, et al. The dopamine hypothesis of bipolar affective disorder: the state of the art and implications for treatment. Mol Psychiatry. 2017 May; 22(5): 666–679.
8. Dan Covey et al. Endocannabinoid modulation of dopamine neurotransmission. Neuropharmacology. 2017 Sep 15; 124: 52–61.
9. P Seeman. Cannabidiol is a partial agonist at dopamine D2High receptors, predicting its antipsychotic clinical dose. Transl Psychiatry v.6(10); 2016 Oct.
10. Shokouh Arjmand et al. Bipolar disorder and the endocannabinoid system. Acta Neuropsychiatrica, 31(4), 193-201. doi:10.1017/neu.2019.21
11. Slava Rom et al. Cannabinoid receptor 2: potential role in immunomodulation and neuroinflammation. J Neuroimmune Pharmacol 2013 Jun;8(3):608-20. doi: 10.1007/s11481- 013-9445-9. Epub 2013 Mar 8.
12. Sinead M O’Brien et al. Cytokine profiles in bipolar affective disorder: focus on acutely ill patients. J Affect Disord 2006 Feb;90(2-3):263-7. doi: 10.1016
13. Cathy Davies et al. Cannabidiol as a potential treatment for psychosis. Ther Adv Psychopharmacol. 2019; 9: 2045125319881916.
14. Rabia Khan et al. The therapeutic role of Cannabidiol in mental health: a systematic review. J Cannabis Res 2020 Jan 2;2(1):2.
15. Julia Machado Khoury et al. Is there a role for cannabidiol in psychiatry? World J Biol Psychiatry 2019 Feb;20(2):101-116.
16. Cannabidiol as an Adjunctive Treatment for Bipolar Depression (CBDBD). ClinicalTrials.gov
17. Effects of Cannabis on Cognition and Endocannabinoid Levels in Bipolar Disorder Patients
and Healthy Volunteers. ClinicalTrials.gov